W dniu 19 maja 2018 roku odbyła się druga część sesji naukowej o praktycznym stosowaniu Karty Praw Podstawowych w orzecznictwie sądów. W hotelu „Woiński Spa” w Lubniewicach, koło Gorzowa Wielkopolskiego, spotkali się uczestnicy dorocznego zjazdu Oddziału Szczecińskiego SSP „Iustitia” oraz goście grantu „The Charter of Fundamental Rights of the EU in action” – sędziowie, prokuratorzy i adwokaci z Portugalii, Hiszpanii i Portugalii.
Profesor Uniwersytetu Szczecińskiego Pasquale Policastro przywitał uczestników sesji i wyraził zadowolenie, że przedstawiciele partnerów grantu i polscy sędziowie orzekający, skupieni w „Iustitii”, mogą spotkać się na wspólnej dyskusji. Prezes Sądu Okręgowego w Szczecinie Maciej Strączyński przedstawił program konferencji, którego pierwszym punktem było odczytanie przez prowadzącą sesję sędzię Ewę Rzepecką–Ziębę referatu nieobecnego z nagłych przyczyn prof. Andrzeja Wróbla. Istotna teza tego wykładu wskazuje, że prawa podstawowe ustanowione w Karcie wzmacniają i wyznaczają sposoby ochrony praw podstawowych w konstytucyjnych porządkach państw. Interpretacja danego prawa podstawowego powinna odbywać się z poszanowaniem wspólnej tradycji konstytucyjnej państw członkowskich.
Wiceprzewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego Portugalii prof. José Manuel Pureza wskazał, że podstawowym celem projektu jest podniesienie kwalifikacji prawników-praktyków w zakresie korzystania Karty. Karta Praw Podstawowych przywołuje najlepszy, pierwotny sposób integracji europejskiej. Praktycy korzystający z Karty powinni podołać wyzwaniu uznania szczególnego znaczenia i przezwyciężenia trudności rozwijania kosmopolitycznej kultury prawnej. Taka kultura prawna wyznaczy pełną tożsamość praw człowieka. Do tej pory główne znaczenie miał rynek wewnętrzny, liberalizacja handlu i elastyczność systemów finansowych. Dziś szczególne znaczenie mają jednak prawa socjalne. Dla zachowania ducha integracji wyższość powinny osiągnąć prawa godnościowe.
Przewodniczący Europejskiego Stowarzyszenia Sędziów José Igreja Matos wskazał na konieczność stosowania postanowień Karty Praw Podstawowych. W pierwszym zakresie odniósł ją jednak do zasady niezawisłości sędziowskiej. Wskazał, że na tle jej obowiązywania tworzy się globalny dialog sędziów. Istotnym dla tej relacji jest orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości C 64/16 dotyczące obowiązku poszanowania przez państwa członkowskie niezależności sądów. W tej ochronie powinni łączyć się wszyscy partnerzy: czynniki państwowe, obywatele i organizacje pozarządowe – to także wynika z ducha Karty Praw Podstawowych.
Prezes Sądu Okręgowego w Szczecinie Maciej Strączyński wskazał na naturę Karty, która odzwierciedla zbiory norm prawnych ulokowanych w szerokim zakresie w innych aktach prawnych. W polskich realiach Karta Praw Podstawowych w pionie karnym najczęściej znajdzie zastosowanie w orzecznictwie sądów odwoławczych. Dotyczy to prawa do sądu i do dobrej administracji, aby zachować pełne instrumentarium efektywnych środków procesowych przysługujących jednostce. Inaczej jest w pionie rodzinnym, w którym zastosowanie karty wystąpi przede wszystkim w pierwszej instancji. Z kolei w pionie gospodarczym oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych zastosowanie karty może zaistnieć jeszcze na etapie przedprocesowym i administracyjnym. Najistotniejsze znaczenie może mieć ona jednak w sądownictwie administracyjnym, gdzie oś sporu dotyczy najczęściej relacji: jednostka i jej uprawnienia – państwo i jego obowiązki.
Przewodniczący Komitetu Konsultacyjnego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka sędzia Bart van Lierop wskazał na nieustającą potrzebę wliczania polskich doświadczeń społecznych i historycznych do europejskiej kultury prawnej. W ogólnym odniesieniu przedstawił, że władza sądownicza jest najsłabszą z władz, bo nie dysponuje środkami materialnymi, w przeciwieństwie do dwóch pozostałych. Posiada ona jednak szczególne zadania w mechanizmie równoważenia władz. Ma także zdolność wzmacniania swojego autorytetu, poprzez podnoszenie kompetencji sędziów i wysoką jakość wydawanych orzeczeń. Bart van Lierop wskazał na znaczenie dla systemów ochrony prawnej rekomendacji Rady Europy dotyczące sędziów i sądownictwa.
Koordynator grantu w Polsce prof. Pasquale Policastro stwierdził, że najistotniejsze znaczenie dla ochrony praw podstawowych mają sprawy, które toczą się przed sądami powszechnymi na co dzień. W tym sensie, w pewien sposób gaśnie rola Trybunałów i Sądów najwyższych szczebli. Ważna jest przy tym rola pytań prejudycjalnych formułowanych przez sądy podstawowych szczebli orzeczniczych do ETS.
W głównych wątkach dyskusji, która podsumowywała prezentacje grantu poruszono kwestię prawa sędziów do wyrażania publicznie swoich opinii i stanowisk w obronie niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W odniesieniu do tego zagadnienia sędzia Bart van Lierop wskazał na regułę wzajemnego szacunku trzech władz i powściągliwości we wzajemnych publicznych odniesieniach do swoich działań. W tym sensie nie ma bezwarunkowej dopuszczalności lub niedopuszczalności wyrażania wzajemnie przez przedstawicieli trzech władz takich opinii. Prof. José Manuel Pureza wskazał w tym kontekście na zalety właściwie realizowanego procesu legislacyjnego i możliwość opiniowania oraz poprawiania w nim wadliwych zamysłów ustawodawcy.
W dalszych wypowiedziach poruszono kwestię mechanizmów ochronnych niezawisłości sędziów w krajach Europy Zachodniej. Prelegenci wskazali na możliwość stowarzyszania się sędziów i dorobek europejskich aktów prawnych umacniających zasadę niezawisłości sędziowskiej.
Adwokaci z Hiszpanii, na podstawie jednego z ostatnich wydarzeń w tym kraju, przedstawili wagę krytyki wyrażanej przez stowarzyszenia sędziowskie w odniesieniu do prób ingerencji władz politycznych w konkretne procesy.
Prowadząca dyskusję Ewa Rzepecka – Zięba podziękowała obecnym za prezentacje i wkład w dyskusję.